بی‌اختیاری ادرار یک مشکل پزشکی است که باعث از دست دادن کنترل مثانه و نشت غیرارادی ادرار میشود. این وضعیت می‌تواند در اثر عوامل مختلفی مانند ضعف عضلات کف لگن، عفونت‌های مجاری ادراری، بیماری‌های عصبی، دیابت، یائسگی، بارداری یا حتی افزایش سن ایجاد شود.
بی‌اختیاری ادرار انواع مختلفی دارد، از جمله بی‌اختیاری استرسی (نشت هنگام سرفه یا خندیدن)، بی‌اختیاری اضطراری (احساس ناگهانی و شدید دفع ادرار)، و بی‌اختیاری ترکیبی.
آیا بی اختیاری ادرار قابل درمان است؟
بله، بی‌اختیاری ادرار در بسیاری از موارد قابل درمان یا مدیریت است. میزان موفقیت درمان بستگی به علت و شدت بیماری دارد. روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:
- تغییر سبک زندگی: کاهش مصرف کافئین، الکل و نوشیدنی‌های ادرارآور، کنترل وزن و تنظیم مصرف مایعات می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
- تمرینات کف لگن (کگل): تقویت عضلات مثانه و کف لگن از طریق تمرینات خاص می‌تواند در کنترل ادرار مؤثر باشد.
تمرینات کگل چیست؟
- درمان دارویی: برخی داروها می‌توانند به کاهش فعالیت بیش از حد مثانه یا تقویت کنترل عضلات کمک کنند.
- روش‌های فیزیکی: از جمله تحریک الکتریکی عضلات کف لگن و بیوفیدبک که به بهبود عملکرد مثانه کمک می‌کنند.
- استفاده از دستگاه‌های حمایتی: مثل پساری (Pessary) که در زنان برای حمایت از مثانه و کاهش نشت ادرار استفاده میشود.
- جراحی: در موارد شدید، روش‌های جراحی مانند نوار مجرای ادرار (Sling Surgery) یا تزریق مواد حجیم‌کننده در اطراف مجرای ادرار ممکن است توصیه شود.
به طور کلی، درمان بی‌اختیاری ادرار ممکن است به ترکیبی از این روش‌ها نیاز داشته باشد. مشاوره با پزشک متخصص برای تشخیص علت و انتخاب بهترین روش درمانی ضروری است.
بی اختیاری ادرار در سالمندان
در دنیا بیش از ۱۳ میلیون نفر به بی اختیاری مبتلا هستند. زنان بیشتر از مردان به بی اختیاری ادرار مبتلا می‌شوند. بی‌اختیاری ادراری از عوامل قرار دادن افراد سن بالا در خانه سالمندان است . طبق آمار ۵۰ درصد ساکنان این مکان‌ها به بی‌اختیاری ادرار مبتلا هستند.با این که آمار افراد مبتلا به بی‌اختیاری ادرار در افراد مسن حدود ۸۰ درصد تخمین زده شده، بررسی شیوع این بیماری در افراد جوان مشکل است. این بررسی ها نشان می دهد مدت زمان ابتلا به بی‌اختیاری ادرار، قبل از مراجعه به پزشک متخصص 9 سال است. همچنین مشخص شده که تنها ۳ درصد از بیماران به خاطر مشکلشان به پزشک مراجعه می‌کنند.
علت بی اختیاری ادرار چیست؟
بی‌اختیاری ادرار می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد که بسته به نوع آن، علت‌ها نیز متفاوت هستند. برخی از مهم‌ترین علل بی‌اختیاری ادرار عبارت‌اند از:
1. ضعف عضلات کف لگن
🔹 بارداری و زایمان طبیعی
🔹 یائسگی (کاهش استروژن)
🔹 افزایش سن
🔹 اضافه‌وزن و چاقی
2. مشکلات عصبی و مغزی
🔹 سکته مغزی
🔹 بیماری پارکینسون
🔹 ام‌اس (MS)
🔹 آسیب‌های نخاعی
3. اختلالات مثانه و مجاری ادراری
🔹 عفونت‌های ادراری مکرر
🔹 سنگ مثانه
🔹 بزرگی پروستات در مردان
🔹 افتادگی مثانه در زنان
4. سبک زندگی و عوامل محیطی
🔹 مصرف زیاد مایعات، کافئین یا الکل
🔹 یبوست مزمن
🔹 مصرف برخی داروها (دیورتیک‌ها، آرام‌بخش‌ها، ضدافسردگی‌ها)
🔹 سیگار کشیدن (باعث تحریک مثانه و سرفه‌های شدید میشود)
5. بیماری‌های متابولیکی و هورمونی
🔹 دیابت (افزایش تولید ادرار و آسیب عصبی به مثانه)
🔹 اختلالات تیروئید
6. افزایش سن
🔹 با افزایش سن، عضلات مثانه و اسفنکترها ضعیف شده و احتمال نشت ادرار افزایش می‌یابد.
انواع بی اختیاری ادرار
بی‌اختیاری فشاری:
گاهی پیش می آید در هنگام بلند شدن از روی زمین و یا فعالیت های شدید مقدار کمی ادرار از بدن ریزش کند. بی‌اختیاری فشاری، معروف ترین بی‌اختیاری در بین زنان است. از علت های آن فعالیت های استرس‌زای فیزیکی یا جسمی می‌باشند
بی‌اختیاری فوری:
موقع خواب، بعد از نوشیدن مقدار اندکی نوشیدنی، در هنگام لمس آب یا شنیدن صدای ریزش آن (مانند هنگام ظرف شستن). و علت آن انقباض و گرفتگی عضلات کنترل کننده مثانه است و می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده باشد زیرا خروج ادرار به قدری سریع رخ می‌دهد که نمی‌توانید خود را به دستشویی برسانید. متخصصین چنین موقعیتی را اسپاستیک یا بیش‌فعال شرح می‌دهند. در صورتی که این حالت، ناشی از فعالیت بیش از اندازه اعصاب کنترل‌کننده مثانه باشد، ممکن است آن را بی‌اختیاری ادرار بازتابی بنامند.
بی‌اختیاری لبریزی:
بی‌اختیاری ادرار لبریزی در افراد مبتلا به دیابت امکان پذیر است، به علت کم شدن کنترل طبیعی مثانه اتفاق می افتد. و اکثرا در سالمندان مرد به علت مسدود شدن مجرای ادرار، در پی بزرگ شدگی پروستات دیده میشود. بهم ریختگی هورمون‌ها و سنگ‌های ادراری نیز، می‌توانند از علل بی‌اختیاری لبریزی باشند . این نوع بی‌اختیاری جزو موقعیت های خاص است و نیازمند درمان‌های سریع تخصصی است. در صورت عدم درمان، ادرار از مثانه به کلیه‌ها نفوذ کرده و باعث افزایش احتمال عفونت‌های کلیوی و اختلالات همیشگی آن میشود.
بی‌اختیاری ترکیبی:
ترکیبی از بی‌اختیاری‌های مختلف به خصوص ترکیب بی‌اختیاری فشاری و فوری است.
بی‌اختیاری موقتی:
ممکن است در اثر خندیدن شدید و ناگهانی رخ بدهد ،گذراست و جای نگرانی ندارد.
آزمایش های تشخیص بی اختیاری ادرار
برای تشخیص بی‌اختیاری ادرار، پزشک ممکن است از چندین آزمایش و روش ارزیابی استفاده کند. برخی از مهم‌ترین آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
- آنالیز ادرار (Urinalysis) – بررسی عفونت، خون، قند و سایر مواد غیرطبیعی در ادرار.
- آزمایش کشت ادرار (Urine Culture) – برای تشخیص عفونت‌های ادراری.
- اندازه‌گیری باقی‌مانده ادرار پس از تخلیه (Post-Void Residual – PVR Test) – بررسی میزان ادرار باقی‌مانده در مثانه پس از ادرار کردن.
- تست استرسی ادرار (Bladder Stress Test) – بررسی نشت ادرار هنگام سرفه یا فشار آوردن به شکم.
- تست پد (Pad Test) – اندازه‌گیری مقدار ادرار نشت کرده با استفاده از پد مخصوص.
- سیستوسکوپی (Cystoscopy) – مشاهده داخل مثانه و مجرای ادرار با دوربین برای بررسی مشکلات ساختاری.
- تست اورودینامیک (Urodynamic Testing) – ارزیابی عملکرد مثانه، فشار داخل مثانه و جریان ادرار.
- سونوگرافی مثانه (Bladder Ultrasound) – بررسی اندازه مثانه و مشکلات احتمالی.
- نوار عصب و عضله (Electromyography – EMG) – بررسی عملکرد عصب‌های کنترل‌کننده مثانه.
هر یک از این آزمایش‌ها بسته به نوع بی‌اختیاری ادرار و علائم بیمار تجویز میشود.
6 علائم مهم بی اختیاری ادرار
بی‌اختیاری ادرار به شرایطی گفته میشود که فرد کنترل ارادی بر دفع ادرار خود را از دست می‌دهد. علائم بی‌اختیاری ادرار بسته به نوع آن متفاوت هستند، اما به‌طور کلی شامل موارد زیر می‌شوند:
۱. بی‌اختیاری استرسی (Stress Incontinence)
- نشت ادرار هنگام سرفه، عطسه، خنده، یا بلند کردن اشیای سنگین
- ضعف عضلات کف لگن، که در زنان بعد از زایمان یا یائسگی شایع‌تر است
۲. بی‌اختیاری اضطراری (Urge Incontinence)
- احساس ناگهانی و شدید نیاز به دفع ادرار
- عدم توانایی در نگه‌داشتن ادرار تا رسیدن به سرویس بهداشتی
- ادرار مکرر، به‌خصوص در شب (شب‌ادراری یا Nocturia)
۳. بی‌اختیاری سرریز (Overflow Incontinence)
- ناتوانی در تخلیه کامل مثانه
- چکه کردن مداوم یا احساس پر بودن مداوم مثانه
- جریان ضعیف ادرار یا مشکل در شروع ادرار
۴. بی‌اختیاری عملکردی (Functional Incontinence)
- ناتوانی در رسیدن به سرویس بهداشتی به دلیل مشکلات حرکتی، شناختی یا ذهنی (مانند آلزایمر یا پارکینسون)
- عدم کنترل ادرار به دلیل ناتوانی جسمانی در باز کردن لباس یا راه رفتن به موقع
۵. بی‌اختیاری ترکیبی (Mixed Incontinence)
- ترکیبی از دو یا چند نوع بی‌اختیاری، معمولاً استرسی و اضطراری
۶. شب‌ادراری (Nocturnal Enuresis)
- نشت ادرار در طول خواب، معمولاً در کودکان، اما ممکن است در بزرگسالان نیز رخ دهد.
علائم همراه بی‌اختیاری ادرار
- افزایش تعداد دفعات ادرار در روز (بیش از ۸ بار)
- احساس تخلیه ناقص مثانه
- درد یا سوزش هنگام ادرار (می‌تواند نشانه عفونت باشد)
- مشاهده خون در ادرار (نیاز به بررسی فوری پزشکی)
اگر این علائم را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک متخصص اورولوژی یا زنان مشورت کنید، زیرا بی‌اختیاری ادرار می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله ضعف عضلات کف لگن، مشکلات عصبی، عفونت، یا بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت.